فورک یا Fork چیست؟ شاید این عبارت را بارها شنیده باشید، اما با مفهوم آن آشنایی نداشته باشید. در اصل، فورک به معنی ایجاد تغییراتی در بلاک چین است. در دنیای رمز ارزها، دو نوع فورک اصلی وجود دارد؛ سافت فورک (Soft Fork) و هارد فورک (Hard Fork). در این مقاله به معرفی مفهوم فورک می‌پردازیم و بعد از آن به این سوال می‌پردازیم که هارد فورک چیست؟ چه تاثیری بر روی بازار دارد، سرمایه گذاری در زمان هاردفورک چگونه است، انواع هارد فورک‌ها چه هستند و این که چه تفاوتی با سافت فورک دارند.
در ابتدا، تنها بیت کاین وجود داشت، که به عنوان یک جایگزین دیجیتلی غیرمتمرکز به جای پول نقد طراحی شده بود. پس از مدتی، تعدادی ارز دیجیتل دیگر با کارایی‌های مختلف مانند ریپل و مونرو پدیدار شدند؛ اما این ارزهای جدید، ناگهان ظاهر نشدند و بسیاری از آنها نتیجه فورک‌های بیت کاین بودند. با این که فورک‌ها الگوهایی مشابهی را دنبال می‌کنند، هر فورک نتایج منحصر به فرد و خروجی متفاوتی دارد. برای درک بهتر این موضوع، می‌توانید ویدیوی زیر را تماشا کنید.
هارد فورک چیست؟
بلاک چین‌ها اکثرا متن باز هستند؛ به این معنی که برای ایجاد یک ارز دیجیتل، برنامه نویسان یک سری کد روی بلاک چین می‌نویسند و این کدها کاملا قابل دسترس هستند. سیستم غیرمتمرکز ارزهای دیجیتلی که از گواه اثبات کار (POW) استفاده می‌کنند، به نود یا گره‌هایی نیاز دارند تا با ایجاد بلاک در زنجیره بلوکی، شبکه را گسترش دهند. این نودها باید از قوانین آن بلاک چین پیروی کنند و برای این که ارز دیجیتل به درستی و سلامت به رشد خود ادامه دهد، باید از مجموعه قوانینی که با نام پروتکل شناخته می‌شوند، پیروی کنند؛ پروتکل شامل تمامی قوانین آن رمز ارز خاص است و اگر تغییرات یا اصلاحاتی روی کد نوشته شده اعمال شود، فورک اتفاق می‌افتد.
در واقع، به هر آپدیت و به روز رسانی بلاک چین در دنیای رمزارزها، Fork می‌گویند. این تغییرات ممکن است ناگهانی باشد؛ مانند ایتریم کلاسیک که با یک شاخه از ایتریم جدا شد، و یا می‌تواند طبق برنامه از قبل تعیین شده انجام شود، مثل بیت کاین کش، که از بیت کاین فورک شد. به این نوع از تغییرات و آپدیت‌ها در پروتکل اصلی، که باعث تفاوت عملکرد شبکه قدیمی و شبکه جدید می‌شود، هارد فورک می‌گویند. هاردفورک ها تغییرات اساسی و زیرساختی شبکه هستند.
هارد فورک‌ها از مهم‌ترین پارامترهای فاندامنتال یک کاین هستند؛ در هارد فورک‌هایی که یک شاخه جدید ایجاد می‌شود، معمولا یک کاین جدید نیز به وجود می‌آید (اما لزوما تمامی هارد فورک‌ها منجر به ایجاد کاین جدید نمی‌شوند) و ممکن است شبکه جدید، برای ایجاد انگیزه و به منظور پاداش، به کاربرانش کاین خود را ایردراپ کند؛ مثلا بیت کاین کش زمانی که در سال ۲۰۱۷ از بیت کاین جدا شد، به کاربرانش به هر اندازه‌ای که BTC داشتند، کاین BCH ایردراپ کرد.
البته هارد فورک همیشه به این معنی نیست که کاین و توکن جدید تولید شود؛ Hard Fork زمانی است که نسخه جدید یا فورک شده با نسخه قبلی مطابقت یا هماهنگی ندارد و تغییرات زیادی در آن رخ داده است. هنگامی که فورک سخت رخ می‌دهد، نودها حتما باید برنامه‌های خود را بروز رسانی کنند و تیم توسعه دهنده آن ارز رمزنگاری شده، همواره آپدیت‌هایی را برای آنها فراهم می‌کنند تا با شبکه جدید همگام شوند. اگر نودهای قدیمی خود را بروز رسانی نکنند، دیگر نمی‌توانند به شبکه جدید وارد شوند و نودهای آپدیت شده، دیگر بلاک‌هایی که نودهای قدیمی استخراج می‌کنند را نمی‌پذیرند. به بیان ساده، اگر آپدیت جدید برای یک کاین انجام شود و نود آن را روی سیستم خود نصب کند و بعد از آن به معامله‌های روی بلاک چین قبلی دسترسی نداشته باشد، دیگر نمی‌تواند در آن بلاکچین فعالیت کند و تمام فعالیت‌های پیشینش بی نتیجه می‌شود. به این اتفاق Hard Fork در شبکه بلاکچین می‌گوییم.
تاثیر Hard Fork بر بازار چیست؟
فورک های سخت می‌توانند تاثیر عمیقی بر روی رمز ارزها داشته باشند. هارد فورک بیت کاین کش نمونه خوبی از این تاثیرات است. دارندگان ارز اصلی (بیت کاین) به مقدار مساوی از دارایی‌هایشان، BCH دریافت کردند. مثلا اگر شما در زمان هارد فورک بیت کاین کش، ۱۰ بیت کاین داشتید، ۱۰ بیت کاین کش نیز دریافت می‌کردید. این قضیه می‌تواند نوسانات جالبی را در بازار ایجاد کند. تریدرهای بزرگ یا نهنگ‌ها نیز می‌توانند نوسانات زیادی را به بازار وارد کنند. نهنگ‌ها اصولا افراد یا سازمان‌هایی هستند که صدها هزار بیت کاین در اختیار دارند و تنها کافی است اراده کنند، تا جهت بازار را تغییر دهند. این نهنگ‌ها مقداری از دارایی‌های خود را برای اثرگذاری روی بازار نگه می‌دارند؛ برای مثال، تصور کنید یک نهنگ می‌داند که قرار است در یک شبکه هارد فورک اتفاق بیافتد و او به تعداد کاین‌هایی که دارد، کاین شبکه جدید را نیز دریافت خواهد کرد. این قضیه، نهنگ را تشویق می‌کند که مقدار کاین‌هایش را افزایش دهد. بنابراین، او تا جایی که می‌تواند شروع به خرید کاین‌ها می‌کند.
این مقدار خرید عظیم، می‌تواند قیمت کاین اصلی را تا زمانی که هارد فورک اتفاق بیافتد، به صورت مصنوعی افزایش دهد. نهنگ‌ها این کار را تا زمان جدا شدن شاخه جدید ادامه می‌دهند و سپس به اندازه دارایی‌هایشان، کاین جدید دریافت می‌کنند. از آنجایی که آنها می‌دانند قیمت کاین اصلی به خاطر حرکاتشان افزایش یافته، شروع به فروش هر دو کاین می‌کنند. بنابراین ارزش هر دو کاین کاهش می‌یابد و پس از مدتی، ارزش هر دو رمز ارز شروع به ثابت شدن می‌کند و نهنگ‌ها می‌توانند با سودهایشان کاین‌های بیشتری خریداری کنند.
مثال بالا تاثیر هارد فورک و جدا شدن شاخه‌ها را به خوبی نشان می‌دهد. البته همه فورک‌ها رمز ارز جدید ارائه نمی‌دهند. این مثال برای مواردی صادق است که بلاک چین هارد فورک می‌شود.
آیا باید قبل از فورک سخت سرمایه گذاری کنیم؟
هارد فورک باعث ناآرامی بازار یک رمز ارز می‌شود. جامعه آن معمولا تقسیم می‌شوند و بازار نیز بسیار پرنوسان می‌شود. واکنش شما به این قضیه، بستگی زیادی به مقدار دارایی شما دارد؛ هر چه کاین بیشتری نگهداری کنید، کاین جدید بیشتری دریافت خواهید کرد. اما عیب این حرکت این است که تریدرهای بزرگ و نهنگ‌ها نیز دقیقا همین کار را می‌کنند؛ اگر به اندازه کافی سریع نباشید و قبل از نهنگ‌ها کاین‌های شبکه جدید خود را نفروشید، ممکن است متضرر شوید. بنابراین پیشنهاد می‌شود قبل از این که فورک اتفاق بیافتد، کاین‌های خود را بفروشید. البته می‌توانید از کاهش قیمت ارز دیجیتل جدید استفاده کنید و ارزهای بیشتری خریداری کنید.
اما اگر قرار است بر روی یک شبکه سافت فورک اتفاق بیافتد، انتخاب‌های شما آسان‌تر است. اگر معتقدید که سافت فورک می‌تواند به شبکه آن ارز کمک کند، می‌توانید آن را خریداری کنید و از نوسانات آن استفاده کنید و به دارایی‌هایتان اضافه کنید. اما اگر فکر می‌کنید که سافت فورک تاثیر بدی بر روی ارز مورد نظرتان می‌گذارد، پس باید قبل از آن که فورک اتفاق بیافتد، کاین‌های خود را بفروشید.
در مجموع، با وجود این که بلاک چین جدید دارای قواعد کاملا متفاوتی است، همچنان سابقه معامله‌های بلاکچین قدیمی را به رسمیت می‌شناسد؛ یعنی هر کاربری که دارای مقداری ارز دیجیتل در بلاک چین اصلی بود، حالا صاحب دقیقا همان مقدار ارز دیجیتل در بلاک چین جدید است. همانطور که به خاطر دارید، بلاک‌چین‌ها از قانون اجماع پیروی می‌کنند. با در نظر گرفتن این مسئله، هارد فورک‌ها می‌توانند به دو زیرمجموعه مجزا تبدیل شوند: هارد فورک‌های برنامه‌ریزی شده و هارد فورک‌های بحث برانگیز.
برنامه ریزی شده
یک هارد فورک برنامه‌ریزی شده زمانی رخ می‌دهد که ارتقای بلاک چین مورد موافقت و اجماع تعداد بالایی از نودها و اعضای جامعه قرار بگیرد. هارد فورک برنامه ریزی شده معمولا برای ارتقای آن شبکه مورد نیاز است و آپدیت‌ها و توسعه‌های جدیدی را به همراه دارد. این فورک‌ها معمولا مورد موافقت قرار می‌گیرند و با مقاومت کمی مواجه می‌شوند. در نتیجه، در حالی که زنجیره جدید رشد می‌کند و ماینرها و کاربران از تغییرات جدید استقبال می‌کنند، زنجیره قبلی از بین می‌رود. در اکثر مواقع، اسم زنجیره قدیمی روی زنجیره جدید گذاشته می‌شود.
برای مثال، آپدیت کسپر ایتریم، قوانین پروتکل اجماع را از گواه اثبات کار به گواه اثبات سهام تغییر می‌دهد؛ بنابراین آپدیت کسپر یک هارد فورک است. نودهای کاملی که نرم افزار خود را آپدیت نکنند، با نودهای کسپر سازگاری نخواهند داشت. خوشبختانه هارد فورک‌های ایتریم معمولا مورد بحث و اختلاف نظر قرار نمی‌گیرند و اکثریت شبکه با آپدیت موافقت می‌کنند.
یک نمونه اولیه از هارد فورک‌های برنامه‌ریزی شده، منشعب شدن زنجیره مونرو (Monero) در سال ۲۰۱۷ است، که موجب اضافه شدن معامله‌های محرمانه رینگ (Ring Confidential Transactions) شد. این ویژگی موجب مبهم شدن ارزش هر معامله شد و حریم خصوصی بلاک چین را یک لایه محکم‌تر کرد و این مسئله باعث شد ماینرها و اعضای مجموعه از این ویژگی با آغوش باز استقبال کنند.
هارد فورک بحث برانگیز
بر خلاف هارد فورک‌های برنامه‌ریزی شده که با حمایت اکثریت اعضای مجموعه مواجه می‌شوند، فورک‌های سخت دیگر وجود دارند که باعث ایجاد جدال‌های شدیدی بین اعضا می شوند. هارد فورک‌های با اختلاف نظر نیز شامل قابلیت‌هایی برای ارتقای سیستم هستند، ولی این قابلیت‌ها موافقت اکثریت اعضا را به خود جلب نمی‌کنند. به همین دلیل، این هارد فورک‌ها معمولا به ایجاد دو بلاک چین مجزا منجر می‌شوند که هر دو تا زمانی که مورد حمایت قرار بگیرند، به فعالیت خود ادامه می‌دهند. معروف‌ترین و بحث برانگیزترین هارد فورکی که تا به حال صورت گرفته است، ایجاد شدن زنجیره بیت کاین کش (Bitcoin Cash) است که در سال ۲۰۱۷ انجام شد. این مسئله وقتی اتفاق افتاد که گروهی از توسعه‌دهنده‌ها برای کمک به حل مسائل مربوط به مقیاس پذیری، خواهان افزایش سایز بلاک بیت کاین از یک مگابایت به هشت مگابایت بودند. وقتی این فورک انجام شد، بلاک چین بیت کاین به دو زنجیره موازی با دو سری قوانین مجزا تقسیم شد. این اتفاق موجب هرج و مرج کوتاهی بین ماینرها شد که از این زنجیره به آن یکی می‌رفتند و می‌خواستند بدانند کدام یک برایشان سود بیشتری به همراه خواهد داشت. یک نمونه معروف از این هرج و مرج‌ها بین بیت کاین کش و بیت کاین SV در سال ۲۰۱۷ بود، که هر دو شبکه بر سر قدرت هش رقابت می‌کردند. در نهایت نیز از آنجایی که بیت کاین کش قدرت هش بیشتری در اختیار داشت، توانست از این ماجرا به سلامت بیرون بیاید. اما در کل، نزاع این دو بر سر قدرت هش، باعث ریزش شدید بازار بیت کاین در سال ۲۰۱۷ شد.
مهم‌ترین مواردی که در بیت کاین کش ایجاد شدند و آن را از بیت کاین متمایز کردند، این‌ها هستند:
- بیت کاین کش دارای کارمزد انتقال کمتری است.
- BCH در انتقال معامله‌ها سریع‌تر است؛ بنابراین نیازی نیست که ۱۰ دقیقه منتظر شوید تا معامله شما تایید شود.
- بیت کاین کش مقیاس پذیری بالاتری دارد و معامله‌های بیشتری را در ثانیه تایید می‌کند. به این معنی که افراد بیشتری می‌توانند همزمان معامله ارسال کنند.
نمونه معروف دیگری از این نوع Hard Fork، تقسیم شدن بلاک چین ایتریم به دو زنجیره متفاوت است. این مسئله بعد از هک شدن قرارداد هوشمندی بر بستر ایتریم به نام DAO اتفاق افتاد. به دلیل عدم توافق اعضای مجموعه بر سر سرنوشت بلاک چین بعد از این اتفاق، یک فورک صورت گرفت و دو زنجیره جدید به نام‌های ایتریم و ایتریم کلاسیک ایجاد شد. ایتریم کلاسیک همان زنجیره اولی است که به کار خود ادامه داد و ایتریم زنجیره‌ای است که بعدا ایجاد شد.
سافت فورک چیست؟
سافت فورک یا فورک نرم، تغییری در پروتکل است که به طور بازگشت‌پذیر بر روی بلاک چین اعمال می‌شود و معمولا نیاز به دو شاخه شدن بلاک چین ندارد. دلیل این مسئله این است که این تغییرات معمولا به ویژگی‌های ظاهری و یا عملکردی مربوط هستند و اصلا روی زیرساخت سیستم تاثیر نمی‌گذارند. بعد از این که قوانین جدید به اجرا در آمدند، همان زنجیره قبلی به کار خود ادامه می‌دهد و ماینرها می‌توانند خود را با تغییرات جدید زنجیره تطبیق دهند و کار خود را پیش ببرند. در حقیقت سافت فورک، آپدیتی است که نرم افزار با نسخه قبلی شبکه سازگار است.
بارزترین مثال موفق سافت فورک، اضافه شدن سگویت (SeWit) بود که در پایان سال ۲۰۱۷ اتفاق افتاد. اگرچه پیاده‌سازی این سافت فورک همچنان مورد بحث و مجادله بود، ماینرها به طور گسترده‌ای از اجرای آن استقبال کردند. سافت فورک سگویت راه حلی برای بسیاری از مشکلات بیت کاین بود. Segwit علاوه بر افزایش دادن تعداد معامله‌های هر بلاک، به توسعه‌دهندگان اجازه داد تا پروتکل‌های لایه دوم ایجاد کنند؛ با حل این مسئله، موج جدیدی از راه‌حل‌های «خارج از زنجیره» مانند شبکه لایتنینگ پدیدار شد.
در این فورک، بر عکس هارد فورک، کاین یا توکن جدیدی ایجاد نمی‌شود. با اعمال کردن اصلاحات و آپدیت روی نسخه اصلی، نودها همچنان به فعالیت خود روی بلاک چین قبلی ادامه خواهند داد. در واقع تغییراتی اعمال نمی‌شود که بلاک چین قبلی به روند خود ادامه ندهد و چندین تغییر در بلاکچین جدید ایجاد می‌شود که با بلاکچین قبلی مطابقت دارد و نودهای قدیمی که بروز رسانی نکرده‌اند، می توانند بدون بروز رسانی به فعالیت در بلاکچین جدید ادامه دهند. در فورک نرم معمولا اصلاحات و تغییرات به حدی جدی نیست که بلاکچین جدیدی ایجاد شود.
نکته مهمی که باید در نظر داشته باشید، این است که سافت فورک تنها زمانی اتفاق می‌افتد که درصد زیادی از جامعه یک کاین، با قوانین جدید موافقت کنند. زمانی که نودهای زیادی پروتکل جدید را پذیرفتند، بلاکچین با سرعت بیشتری قوانین جدید را اعمال می‌کند؛ به دلیل این که دو نسخه متفاوت از دفتر کل توسط شبکه تشخیص داده می‌شود، زنجیره بلندتر جایگزین زنجیره کوتاه‌تر می‌شود و بیشتر قدرت هش به زنجیره جدید منتقل شود. این باعث می‌شود که اقلیت نودهایی که با فورک نرم مخالف بودند و همچنان از پروتکل قبلی استفاده می‌کردند، پروتکل جدید را بپذیرند. چون اگر این کار را نکنند، با توجه به این که قدرت هش کمتری در اختیار دارند، بلاک‌های کمتری استخراج می‌کنند و همین بلاک‌ها نیز در نهایت اورفن می‌شوند. در نتیجه، این نودها پول خود را از دست خواهند داد. بلاک‌های اورفن (Orphan) معمولا در بیت کاین وجود دارند. آنها معتبر هستند و تمامی ملزومات را برای اضافه شدن به بلاکچین دارند، اما رد می‌شوند؛ زیرا هنگامی که دو استخراج کننده در یک زمان مشابه یک بلاک را تولید می‌کنند، ایجاد می‌شود.
نودهایی که خود را با آپدیت جدید همگام نکرده‌اند، خواهند دید که معامله‌های جدید تایید می‌شوند و مشکلی که برای آنها به وجود می‌آید، این است که وقتی سعی می‌کنند بلاک جدید تولید کنند، بلاک‌های آنها توسط شبکه رد می‌شود. بنابراین، سافت فورک یک مکانیزم ارتقا را معرفی می‌کند، که نودها را تشویق به آپدیت نرم افزار خود می‌کند و اگر این کار را نکنند، با ریسک کاهش عملکرد خود در شبکه مواجه خواهند شد.
برخی اوقات، فورک‌های نرم از آپدیت‌های فعال شده توسط ماینرها (Miner-Activated) استفاده می‌کنند، که قبل از پذیرش آپدیت جدید، نیازمند برابر و متوازن شدن قدرت هش است؛ دش (Dash) از مسترنودهای خود برای تغییرات عمده پروتکل بلاکچین خود استفاده می‌کند. اما به هر حال، از هر روشی که استفاده شود، نتیجه نهایی یکسان است.
فورک موقت
فورک موقت زمانی اتفاق می‌افتد که ماینرها عدد نانس (Nonce) یک بلاک را همزمان پیدا می‌کنند و این باعث تقسیم شدن به دو بلاکچین جداگانه می‌شود؛ فورک موقت در سیستم‌هایی مثل بیت کاین که از الگوریتم POW استفاده می‌کنند، اتفاق می‌افتد؛ جایی که ماینرها زنجیره‌ای را برای تولید بلاک بعدی انتخاب می‌کنند.
در زمان فورک موقت، زنجیره بلندتر به عنوان بلاک چین “صحیح” انتخاب می‌شود و بلاک را می‌سازد و زنجیره کوتاه‌تر رها می‌شود.
آینده فورک کردن در رمز ارزها
انتظار نمی‌رود که فورک کردن به زودی پایان یابد. همانطور که چشم انداز کریپتو در حال رشد است، ما انتظار داریم که در آینده، فورک‌های بیشتری ببینیم. این به خاطر تغییر کردن مداوم دنیای ارزهای رمزنگاری شده است.
دلیل عمده دیگر برای این که فورک کردن ادامه خواهد داشت، کمک به پذیرش عمومی است. همانطور که در بالا اشاره کردیم، بیت کاین برای استفاده پیچیده شده بود و بیت کاین کش به معامله‌های سریع‌تر کمک کرد. با پذیرش بیشتر عموم مردم، پروژه‌ها بیشتر متوجه نیاز خود به فورک کردن خواهند شد. زیرا این کار باعث ارتقا در پروتکل، زمان معامله‌ها، کم نگه داشتن هزینه ماینینگ و بسیاری مزایای دیگر می‌شود.
به طور کلی فورک از فاکتورهای سلامت یک شبکه بلاکچین است. گاهی اوقات ممکن است باگ اساسی در شبکه یافت شود که وضعیت ارز دیجیتل را به خطر بیاندازد و یا ممکن است برای بهتر شدن عملکرد کاین فورک زده شود. نحوه تصمیم گیری این که یک شبکه به فورک نیاز دارد یا خیر، بر عهده جامعه آن ارز دیجیتل خاص است. وقتی برنامه نویسان و توسعه دهندگان یک شبکه بعد از خطا و آزمون به این نتیجه برسند که شبکه نیازمند یک سری تغییرات است و با اعمال اصلاحات کارکرد شبکه بهبود پیدا خواهد کرد، موضوع را در شبکه مطرح می‌کنند و با به اجماع رسیدن توسط اعضای شبکه، فورک اتفاق می‌افتد. این فضای دموکراتیک که همه بتوانند نظر خود را اعلام کنند و بهترین تصمیم را برای بهبود شبکه بگیرند، از ویژگی‌های مهم اکوسیستم ارزهای دیجیتل است.
جمع بندی
در این مقاله، تعریف فورک و تفاوت‌های هارد فورک و سافت فورک را متوجه شدیم. فارغ از این که کدام نوع فورک کردن صورت می‌گیرد، این تغییرات در قواعد یک بلاک چین، جزئی از فرآیند رشد آن هستند. وجود این فورک‌ها برای غیرمتمرکز ماندن بلاکچین ضروری است. این فورک‌ها هستند که طی یک فرآیند دموکراتیک، در نهایت آینده بلاک چین را تعیین می‌کنند.
فورک‌ها به طور پیوسته می‌توانند باعث بهبود و پیشرفت زنجیره شوند. این فرآیند می‌تواند باعث از بین رفتن ایرادهای عملکردی و اضافه شدن قابلیت‌های جدید بر حسب نیاز اعضای مجموعه شود. عضوی از یک جامعه ارز دیجیتل بودن، یعنی این که نظر شما اهمیت دارد. حتی اگر یک توسعه‌دهنده یا ماینر هم نباشید، همچنان می‌توانید روی سرنوشت بلاکچین مورد علاقه‌تان تاثیرگذار باشید.
