برای خرید، فروش و به‌طور کلی معامله ارزهای دیجیتل باید به یک صرافی ارز دیجیتل مراجعه کنید؛ صرافی‌هایی که مجازی هستند و در قالب سایت یا اپلیکیشن موبایل فعالیت می‌کنند. اگر نمی‌دانید صرافی ارز دیجیتال چیست، معاملات در آن چگونه انجام می‌شود، چه انواعی می‌تواند داشته باشد و چگونه در ایران می‌توانیم از آنها استفاده کنیم، این مقاله را تا انتها بخوانید.
صرافی ارز دیجیتل چیست؟
صرافی ارز دیجیتل یا اکسچنج (Exchange) بستری است که در آن اشخاص می‌توانند ارزهای دیجیتل خود را معامله و به ارز دیجیتل دیگر یا پول ملی تبدیل کنند. صرافی می‌تواند یک سایت باشد یا یک اپلیکیشن موبایل که روی تلفن همراه نصب می‌شود یا هر دو.
با ثبت‌نام در یک صرافی ارز دیجیتل می‌توانید در قبال پول ملی یا ارز دیجیتل دیگر، ارز دیجیتل خریداری کنید یا ارز دیجیتل خود را در قبال پول ملی (مانند افغانی) یا یک ارز دیجیتل دیگر به فروش برسانید.
قیمت ارزهای دیجیتل بر اساس همین عرضه و تقاضا در صرافی‌های ارز دیجیتل تعیین می‌شود.
برای ثبت‌نام یا انجام معامله، نیاز به حضور فیزیکی در محل دفتر صرافی ارز دیجیتال وجود ندارد و تنها کافی است از طریق سایت یا اپلیکیشن موبایل اقدام شود، چراکه وقتی با دارایی‌هایی از جنس دیجیتال سروکار داریم، نیاز به مراجعه حضوری از بین می‌رود.
صرافی ارز دیجیتل چگونه کار می‌کند؟
اینکه یک صرافی ارز دیجیتل چگونه کار می‌کند به نوع صرافی بستگی دارد. در ادامه مقاله درباره انواع صرافی‌ها می‌خوانید، اما اگر بخواهیم نگاهی کلی به کار صرافی‌ها داشته باشیم، هر صرافی به یکی از این دو شکل کار می‌کند:
- حالت اول: شما با خودِ صرافی معامله می‌کنید. (از خود صرافی می‌خرید یا به خود صرافی می‌فروشید.)
- حالت دوم: صرافی خودش طرف معامله نیست و فقط یک واسط بین خریداران و فروشندگان است و از انجام معاملات مقداری کارمزد می‌گیرد.
در تعداد کمی از صرافی‌ها (که البته در بین صرافی‌های ایرانی تعدادشان زیاد است)، طرف معامله خود صرافی است، یعنی افراد برای خرید ارز دیجیتل، آن را از خود صرافی خریداری می‌کنند و برای فروش، ارز دیجیتل خود را به خود صرافی می‌فروشند. در اینجا درآمد صرافی از تفاوت قیمت خریدوفروش است؛ یعنی قیمت خرید ارز دیجیتل از صرافی نسبت به قیمت فروش آن به صرافی بالاتر است.
در حالت دوم دیگر صرافی‌ها طرف معامله شما نیستند، بلکه در حقیقت واسط بین خریداران و فروشندگان هستند و از هر معامله درصدی کمیسیون (مثلاً ۰.۱ درصد از مبلغ معامله) دریافت می‌کنند. از نظر جهانی، اغلب صرافی‌ها به روش دوم کار می‌کنند، اما در ایران (حداقل در زمان نگارش این مطلب) بیشتر صرافی‌ها از نوع اول هستند، یعنی صرافی خودش طرف معامله است.
جفت‌ارز چیست؟
در یک صرافی ارز دیجیتل برای نشان‌دادن امکان تبدیل یک ارز دیجیتال به ارز دیجیتل دیگر از مفهومی به‌نام جفت‌ارز استفاده می‌کنند.
یک جفت‌ارز در صرافی به این صورت نمایش داده می‌شود: نماد اختصاری ارز دیجیتال اول / نماد اختصاری ارز دیجیتل دوم
به‌عنوان مثال، نماد اختصاری بیت کاین BTC و نماد اختصاری تتر USDT است. بنابراین جفت‌ارز بیت کاین – تتر را این‌گونه مشاهده می‌کنید: BTC/USDT.
مثلاً اگر بخواهید ارز دیجیتل تتر بدهید و بیت کاین دریافت کنید یا بالعکس باید به صفحه جفت‌ارز بیت کاین – تتر (BTC/USDT) در صرافی مراجعه کنید.
مفهوم جفت‌ارز می‌تواند در تحلیل تکنیکال بازار هم به شما کمک کند. به‌عنوان مثال، اگر قصد داشته باشید ارزهای مختلف را با بیت کاین معامله کنید، بنابراین کار منطقی این است که از نمودار بیت کاینی استفاده کنید. مثلاً اگر بخواهید تغییرات قیمت ریپل نسبت به بیت کاین را مشاهده کنید، باید از نمودار جفت‌ارز ریپل – بیت کاین (XRP/BTC) استفاده کنید.
انواع صرافی ارز دیجیتل مانند هر چیز دیگری، طبقه‌بندی صرافی‌های ارز دیجیتل هم نسبی است و با توجه به ویژگی‌های هر صرافی می‌توان آنها را در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار داد، اما از دیدگاه کلی، صرافی‌های ارز دیجیتل دو نوع هستند:
صرافی متمرکز
صرافی غیرمتمرکز
با این حال، برای اینکه کمی عمیق‌تر صرافی‌ها را بررسی کنیم، ما این طبقه‌بندی را جزئی‌تر کرده و سه نوع دیگر هم به این دو نوع اضافه کرده‌ایم.
صرافی متمرکز
صرافی متمرکز همان‌‌طور که از اسمش پیداست، توسط یک نهاد یا شرکت خاص اداره می‌شود و کنترل کامل صرافی و همچنین دارایی‌های داخل صرافی در دست چند شخص یا نهاد است.
در زمان نگارش این مطلب، بیشتر صرافی‌های ارز دیجیتل ازجمله بایننس، کاین بیس، کراکن، هوبی (Houbi)، بیتفینکس (Bitfinex) و … از نوع متمرکز هستند و طبق داده‌های کوین مارکت کپ، در زمان نوشتن این بخش از مقاله، بیش از ۹۰٪ از حجم معاملات ارزهای دیجیتل در اختیار صرافی‌های متمرکز قرار دارد.
در این صرافی‌ها کنترل کامل دارایی‌های دیجیتل افراد در دست صرافی است. در حقیقت دارایی‌ها در کیف پول صرافی‌ها نگهداری می‌شود و فقط عدد موجودی در حساب کاربران صرافی لحاظ می‌شود.
یکی از بزرگترین ضعف‌هایی که می‌توان به صرافی‌های متمرکز نسبت داد، همین متمرکزبودن است که به‌عقیده فعالان این حوزه، برخلاف ذات غیرمتمرکز ارزهای دیجیتل است. این نقطه ضعف، به‌خصوص در میان کاربران ایرانی که به‌دلیل تحریم‌ها همیشه در خطر مسدودشدن حساب قرار دارند بیشتر به چشم می‌آید.
صرافی غیر متمرکز
صرافی‌های غیرمتمرکز نوع نوینی از صرافی ارز دیجیتل هستند که احتمالاً در سال‌های آینده بخش بزرگی از این بازار را تصاحب خواهند کرد. مهم‌ترین چیزی که یک صرافی غیرمتمرکز و متمرکز را از یکدیگر متمایز می‌کند نحوه مدیریت و کنترل دارایی‌ها است. در یک صرافی غیرمتمرکز اداره‌کنندگان صرافی هیچ کنترلی بر دارایی افراد ندارند.
در این صرافی‌ها با کمک بلاک چین، قراردادهای هوشمند و سایر پروتکل‌های غیرمتمرکز، تبدیل دارایی‌ها به‌صورت مستقیم از طریق کیف پول شخصی هر فرد انجام می‌شود؛ یعنی فرد وارد سایت صرافی می‌شود، کیف پول خود را به صرافی متصل می‌کند و مستقیم از داخل کیف پول خود ارز را به یک قرارداد هوشمند ارسال می‌کند تا معامله انجام شود و سپس از همان قرارداد هوشمند ارز جدید خود را دریافت می‌کند. در زمان نگارش این مطلب یونی سواپ (Uniswap) بزرگترین صرافی غیرمتمرکز بازار است.
اگرچه این صرافی‌ها مزیت مهمی نسبت به نوع متمرکز دارند، به‌دلیل چالش‌های فنی و ساختاری هنوز نمی‌توانند آن‌طور که باید جایگزینی برای صرافی‌های متمرکز باشند.
از آنجا که صرافی‌های غیرمتمرکز از زیرساخت‌های مبتنی بر بلاک چین استفاده می‌کنند، میزان مقیاس‌پذیری بلاک چین میزبان تأثیر بسیاری زیادی در عملکرد درست آن خواهد داشت. به‌عنوان مثال، یونی سواپ از شبکه اتریوم استفاده می‌کند و این موضوع در اوایل ۲۰۲۱ موجب شد کارمزد هر معامله به بالای ۴۰ دلار برسد، چراکه برای تبدیل‌ها باید روی شبکه اتریوم تراکنش انجام شود و شبکه اتریوم در آن مقطع شلوغ بود. همچنین، در حال حاضر اتصال بین بلاک چین‌های متفاوت در صرافی‌های غیرمتمرکز انجام نمی‌شود یا بسیار دشوار است. مثلاً اگر بخواهید بیت کوین معامله کنید یا یک توکن که فقط روی بلاک چین ترون وجود دارد، در یونی سواپ نمی‌توان معامله را انجام داد، چراکه یونی سواپ فقط از شبکه اتریوم و توکن‌های مبتنی بر اتریوم پشتیبانی می‌کند.
صرافی‌های همتا به همتا
در صرافی‌های همتا به همتا (P2P) دو شخص به‌طور مستقیم با یکدیگر معامله انجام می‌دهند. در حقیقت می‌توان گفت صرافی‌های همتا به همتا مانند سایت و اپلیکیشن «دیوار» عمل می‌کنند.
خریداران و فروشندگان در این پلتفرم‌ها آگهی خرید و فروش درج می‌کنند و خریداران و فروشندگان می‌توانند از بین آگهی‌ها یکی را انتخاب کرده و معامله موردنظر خود را انجام دهند. برای جلوگیری از کلاهبرداری، بیشتر صرافی‌های همتا به همتا امکان قفل‌کردن دارایی تا تأیید مشتری را فراهم کرده‌اند و همچنین فرایندهای حل اختلاف برای معاملات پیش‌بینی شده است. در این صرافی‌ها به معامله‌گران نسبت به تعداد معاملات و عملکردشان امتیاز داده می‌شود و معامله‌گران برتر بالاتر از بقیه نمایش داده می‌شوند.
یکی از مزایای مهم صرافی‌های همتا به همتا، وجود معامله‌گران از کشورهای مختلف و روش‌های پرداخت متنوع است. به‌عنوان مثال، یک فرد ساکن ایران که به خدمات بانکی بین‌المللی، کارت‌های اعتباری (مسترکارت و ویزا) و پی پل دسترسی ندارد، می‌تواند فردی از کشور ایران انتخاب کند تا از طریق تراکنش بانکی معامله انجام دهد یا به‌دنبال فردی باشد که پرفکت مانی یا وب مانی می‌پذیرد.
در زمان نگارش این مقاله، بزرگترین صرافی همتا به همتای بیت کوین لوکال بیتکوینز (Localbitcoins.com) است که البته به‌دلیل تحریم‌ها نام ایران را از فهرست کشورهای تحت پوشش خود حذف کرده است. صرافی بزرگ بایننس هم مدتی است که به‌صورت محدود امکان معاملات همتا به همتا را فراهم کرده است.
تبادل فوری (تبدیل سریع)
یک نمونه فرضی از شکل رابط کاربری سیستم‌های تبادل فوریبرخی از برنامه‌های تحت وب (شاید نتوان نام آنها را صرافی گذاشت)، امکان تبدیل فوری ارزهای دیجیتل به یکدیگر را فراهم می‌کنند.در این پلتفرم‌ها کاربر فقط مشخص می‌کند چه ارزی دارد و قصد دارد آن را به چه ارز دیجیتلی تبدیل کند و بقیه کار را به پلتفرم می‌سپارد.پلتفرم‌های تبادل فوری مانند چنجلی (Changelly) و شیپ‌شیفت (Shapeshift) برای این کار به صرافی‌های بزرگ جهان متصل هستند و زمانی که کاربر درخواست تبادل ارائه می‌دهد، این سیستم‌ها به‌طور خودکار بهترین قیمت ممکن در صرافی‌ها را پیدا می‌کنند و در داخل صرافی‌ها از طرف کاربر تبادل انجام می‌دهند و در نهایت مقداری کارمزد برای خدمات خود برمی‌دارند.فراموش نکنید پلتفرم‌های تبادل فوری خارجی هم پیرو قوانین تحریم‌ها هستند و فعالیت کاربران در آنها می‌تواند موجب بلوکه‌شدن دارایی شود.
صرافی‌های مشتقه (معامله قراردادهای آتی و اختیار)
در برخی از صرافی‌ها امکان معامله قراردادهای آتی (Futures) و اختیار (Options) برای ارزهای دیجیتال وجود دارد.
مفهوم معامله قراردادهای آتی و اختیار با معاملات معمولی ارزهای دیجیتال متفاوت است، اما نحوه انجام معاملات بسیار شبیه معاملات معمولی در صرافی‌های متمرکز است، با این تفاوت که شما می‌توانید از صرافی پول قرض بگیرید (اهرم) و با چندین برابر سرمایه خود (تا ۱۲۵ برابر برای برخی دارایی‌ها و در برخی صرافی‌ها) معامله کنید.
در معاملات آتی و اختیار، هر چقدر اهرم بیشتر باشد، ریسک شما افزایش خواهد یافت و در هر اهرم اگر ضرر شما بیش از حد خاصی شود، تمام سرمایه اولیه خود را از دست می‌دهید یا به عبارتی لیکویید می‌شوید.
همچنین در معاملات معمولی فقط می‌توانید از افزایش قیمت‌ها سود ببرید، اما در بازار مشتقه می‌توانید با بازکردن موقعیت فروش (شورت – Short) از کاهش قیمت‌ها هم سود ببرید.
صرافی بایننس، بزرگترین صرافی ارز دیجیتل جهان، از معاملات مشتقه هم پشتیبانی می‌کند. فعالیت کم‌ریسک در این نوع معاملات نیاز به دانش و تجربه بالایی دارد و کاربران تازه‌کار ممکن است تمام دارایی خود را در این نوع معاملات از دست بدهند.
